کتاب مرگ در ونیز
برای آنها که پای کار خواندن رمان هستند.
کتاب مرگ در ونیز، اثر توماس مان، نویسنده ی شناخته شده ی آلمانی است. او در خانواده ای اشرافی در شهری بندری در شمال آلمان به دنیا آمد. پدرش بازرگانی بزرگ بود و مادرش تباری پرتغالی برزیلی داشت، توماس مان بر ان بود که شوق و علاقه به هنر را از سمت مادرش به ارث برد. هاینریش مان، نویسنده ی بزرگ که ادبیات و هنر داستان نویسی آلمان را جهانی کرد، برادر همین نویسنده است.
توماس مان
از توماس مان چندین داستان کوتاه، و رمان برجای مانده است که از میان آن ها رمان بلند خانواده ی بودنبروک که در سال ۱۹۰۱ و تریستان که در سال ۱۹۰۳ به چاپ رسیدند، جایگاه ویژه ای دارند.
از آثار شاخص او در دوران پیری نیز می توان از رمان بلند دکتر فاستوس نام برد که به ریشه یابی فاشیسم در فرهنگ آلمان می پردازد. مرگ در ونیز، که در سال ۱۹۱۲ به چاپ رسید، بار دیگر نگاه ها را در اروپا به سمت این نویسنده متوجه ساخت. این کتاب رمانی فلسفی است که آقای محمود حدادی آن را به فارسی ترجمه کرده است.
توضیحات نویسنده، به همراه سمبولیسم یا نماد گرایی که لابه لای این رمان اضافه شده است فضایی پر رمز و راز و چند لایه را خلق کرده است و موجب می شود که خواندن کتاب به تمرکز بالا و صبوری نیازمند باشد.
از این رو این کتاب به آنها که به تازگی به خواندن رمان روی آوردند، پیشنهاد نمی شود. توماس مان تحت تاثیر داستان شرح حال گوته، شاعر بلند آوازه ی جهان که در اواخر عمر و در هفتاد و چند سالگی دلباخته و عاشق دختر نوجوانی شده بود، به شکلی که موجبات استهزا و تمسخرش را فراهم کرده بود، مرگ در ونیز را نوشت.
نویسنده ی آلمانی درباره ی این عشق فاجعه آمیز چنین می گوید:
« خوش داشتم این بحران سنگین گوته را دستمایه ی داستانی در شرح آن شیفتگی و پریشانی عمیقی کنم که بسا ممکن بود به رسوایی و سقوط این شاعر بینجامد و در هر حال مرگی بوده است پیش از مرگ. »
اما درنهایت تصمیم می گیرد که از طرح مستقیم این ماجرا خودداری کند و به جای آن مرگ در ونیز را که درون مایه ای همانند دارد، می نویسد. کتاب که درباره ی زندگی نویسنده ای کهنسال و صاحب نام به نام گوستاو آشنباخ است، داستان یک دلباختگی در سالهای آخر عمر را روایت می کند که موجب حقارت و شرمساری است.
آشنباخ که از اوان کودکی و نوجوانی، انسانی سخت کوش بوده و اعتقاد داشته که نباید عمر را به بطالت گذراند، در سالهای پیری برخلاف رویه ی معمولی که در زندگی داشته است، برای استراحتی نه چندان بلند مدت به ونیز سفر می کند.
سفری که همچون گوته در کهنسالی دلباخته ی یک نوجوان می شود و سرانجامی قابل تامل دارد. در طول سفر، موتیف وار به بیماری وبا که از جانب شرق گسترش یافته است، اشاره می شود! در جریان رمان نیز با نگاهی که منشا آن برخاسته از نوعی خود برتر بینی آلمانی یا فرهنگ استعمارگرایانه ی غربی است به شرق می تازد.
نقدی خواندنی از ارهارد بار بر کتاب مرگ در ونیز توماس مان در پایان پیوست شده است که به تفصیل در باره ی این نگاه توضیح می دهد. نگاهی که پیشتر مورد نقد نویسندگان بزرگ شرقی، چون ادوارد سعید، در کتاب شرق شناسی اش مطرح شده بود. در پی نوشت های پایان کتاب نیز توضیحاتی اضافه شده است که خواندن آن ها خالی از لطف نیست.
برخی همان توضیحاتی است که معمولا در پاورقی کتاب ها می خوانیم و برخی توضیحات کمی فراتر رفته و درباره ی برخی نمادگرایی ها و استعاره های بسیار به کار رفته در این کتاب شرحی می دهد.
توماس مان، در سیاست انسانی محافظه کار بود. در جنگ جهانی اول، با قلم خود به دفاع از نظام پادشاهی آلمان پرداخت. دفاعی که موجب بروز برخی اختلافات با برادرش که جزو طرفداران جمهوری بود شد.
اما کمی بعد از جنگ تغییر موضع داد و به دفاع از جمهوریت قلم زد. او بعد ها به آمریکا مهاجرت کرد و پس از جنگ جهانی دوم، از آنجا که ملت آلمان را به دلیل پیروی اش از نازی ها در بروز فاجعه ی جنگ بی گناه نمی دانست، جز برای دو سفر کوتاه مدت و برای شرکت در گرامیداشت زاد روز گوته و گرامیداشت سال مرگ شیلر، از آمریکا به آلمان، بازنگشت.
برای جستجوی کتاب مرگ در ونیز از توماس مان در گوگل کلیک کنید
فاطمه ریاحی